جوش شیرین

سدیم هیدروژن‌کربنات یا سدیم بی‌کربنات

با فرمول NaHCO₃

یکی از نمکهای سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است که تنها یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده‌است. این ترکیب، بی‌بو و بی‌طعم است که کمی دارای خاصیت بازی است و به صورت پودر سپید یا بلورین است و به آن جوش شیرین می‌گویند. بی‌کربنات جاذب رطوبت و بوگیر است. از این ماده برای متخلخل کردن خمیر نان نیز استفاده می‌شود.از دیگر کاربرد های آن، استفاده به عنوان ضد اسید برای از بین بردن اسید های اضافه ی معده است.

فرآوری :

بی‌کربنات سدیم بیشتر به وسیلهٔ فرایند سلوی ساخته می‌شود که همان واکنش کلرید سدیم، آمونیاک و کربن دی‌اکسید در آب است که بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب به دست آمده پس از صاف کردن و خشک کردن با حرارت به کربنات سدیم تبدیل خواهد شد. سالانه نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ تن جوش شیرین فرآوری می‌شود. (سال ۲۰۰۱)^[۶] همچنین می‌توان با عبور دادن گاز از درون محلول جوشان کربنات سدیم خالص یا محلول هیدروکسید سدیم، بی‌کربنات سدیم را به شکل رسوب ته‌نشین شده به دست آورد.

ویژگی‌ها :

جوش شیرین در آب یک آمفوتر است؛ یعنی در آب می‌تواند به عنوان اسید یا باز رفتار کند. رفتار اسیدی آن به سبب وجود هیدروژن در ترکیبش است که در صنایع مختلف به عنوان آزادکننده کاربرد دارد.

حلالیت :

در دمای معمولی ۱۰٫۳ گرم از این ماده در ۱۰۰ گرم آب حل می‌شود. اما در اتانول به مقدار کم محلول است.

کاربرد غذایی :

جوش شیرین به همراه بیکینگ پودر در پخت غذا یا خوراکی‌هایی که نیاز به فعل و انفعالات خاص دارند مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله کاربرد‌های جوش شیرین و بکینگ پودر می‌توان به تهیه نان مخصوصا نان‌های حجیم، انواع کیک و شیرینی اشاره کرد. اما بکینگ پودر و جوش شیرین تفاوت‌هایی با هم دارند. از جمله تفاوت‌های جوش شیرین و بکینگ پودر می‌توان به این مورد اشاره کرد که جوش شیرین اصولا طعم تلخی دارد؛ اما تلخی بیکینگ پودر کمتر است. جوش شیرین معمولا در مواردی به کار می‌رود که نیاز به پخت طولانی ندارد؛ اما بیکینگ پودر برای مواردی که به زمان پخت بیشتری نیاز دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. طول عمر بیکینگ پودر حدود نه تا دوازده ماه است و باید در جای خشک و خنک و البته در ظرف در بسته نگهداری شود ولی جوش شیرین طول عمر نامشخص دارد و این ماده هم باید در جای خشک و خنک و ظرف در بسته نگهداری شود. مقدار مصرف جوش شیرین برای صد و چهل میلی لیتر مایع، پنج گرم است و مقدار مصرف بیکینگ پودر برای صد و بیست و پنج گرم آرد، پنج گرم است.

کاربردهای بهداشتی :

یکی دیگر از کاربردهای جوش شیرین در بهداشت بدن انسان است. برای مثال این ترکیب می تواند بوی بد را از بین ببرد، از این رو در تهیه دئودورانت ها مورد استفاده قرار می گیرد.

کاربرد پزشکی :

در پزشکی کربنات سدیم به عنوان آنتی‌دوت داروهای ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای کاربرد دارد.

جوش شیرین در صنایع داروسازی برای تولید قرص‌های جوشان استفاده می‌گردد و طی فرایندی در حضور اسید و آب، موجب تولید گاز کربنیک می‌گردد.

جوش شیرین برای گلودرد یک کاربرد جوش شیرین که کاربردی سنتی در استفاده از جوش شیرین است، استفاده از جوش شیرین برای تسکین گلودرد است. درمان سریع گلو درد شامل التهاب، خارش، درد و یا تحریک گلو است که معمولا ناشی از یک عامل ویروسی بوده و می‌توات با روش‌های خانگی مانند جوش شیرین این مشکل را رفع و درمان کرد. برای این منظور به یک فنجان آب گرم، نصف قاشق چای‌خوری نمک و نصف قاشق چای‌خوری نوش شیرین اضافه کرده و با هم مخلوط کنید. این مخلوط را سه بار در روز بنوشید.

جوش شیرین برای UTI عفونت مجاری ادراری که یک عفونت باکتریایی است بر دستگاه ادراری تاثیر می‌گذارد. عفونت مجاری ممکن است باعث درد شدید شود که تسکین این درد از فواید جوش شیرین است. برای بهره مندی از این کاربرد جوش شیرین کافی است به یک فنجان آب به مقدار یک قاشق چای خوری جوش شیرین اضافه کنید و با معده خالی این مخلوط را بنوشید. مصرف این مخلوط موجب رفع سوزش ادرار و همچنین کاهش اسیدیتیه ادرار که موجب درد است، می‌شود.

سفید کننده دندان از معروف ترین خواص جوش شیرین می‌توان به کاربرد جوش شیرین در سفید کردن دندان‌ها اشاره کرد. جوش شیرین در بسیاری از خمیر دندان‌های تجاری موجود است. جوش شیرین به پاک شدن و حذف پلاک‌ها از دندان‌ها کمک می‌کند و موجب روشن شدن رنگ دندان‌ها می‌شود. برای بهره مندی از این خواص جوش شیرین می‌توانید مسواک مرطوب را داخل جوش شیرین قرار دهید و دندان‌هایتان را با این مسواک بشویید و سپس با خمیر دندان خود نیز بشویید، این کار را یک یا دو بار در هفته انجام دهید. یک راه دیگر برای استفاده از خواص جوش شیرین در سفید کردن دندان‌ها این است که جوش شیرین را با آب و یا آبلیمو ترکیب کرده و یک خمیر به دست آورید و دندان‌ها را با آن مسواک بزنید.

جوش شیرین برای درد نقرس از بین بردن درد نقرس از دیگر خواص جوش شیرین است. از جمله مهم‌ترین علل بروز نقرس تولید اسید اوریک در بدن است که جوش شیرین می‌تواند مقدار اسید اوریک را کاهش دهد و برای درمان نقرس موثر و مفید باشد. برای بهره‌مندی از این کاربرد جوش شیرین کافی است نصف قاشق چای‌خوری جوش شیرین را در هشت اونس آب مخلوط کنید و بلافاصله این مخلوط را بنوشید. فقط توجه داشته باشید که حداکثر دوز ایمن مصرفی جوش شیرین روزانه چهار قاشق چای‌خوری است و اینکه جوش شیرین ممکن است موجب افزایش فشار خون شود و به همین دلیل پیش از مصرف حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.

کاربردهای صنعتی :

صنعت نساجی و دباغی یکی از بارزترین مصارف سدیم بی کربنات در تولید پارچه‌های پشمی و ابریشمی است. صنعت نساجی، از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده وسیعی می‌کند. صنعت دباغی نیز بی کربنات سدیم را به عنوان یک عامل خنثی‌کننده مواد رنگرزی در فراینده رنگ استفاده می‌کند.

صنعت پلیمر جوش شیرین استفاده گسترده‌ای به عنوان کاتالیزور و تصفیه‌کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده دارد.

لاستیک و پلاستیک به دلیل اینکه بی کربنات سدیم، دی‌اکسید کربن آزاد می‌کند بنابراین به عنوان عامل فوم ساز در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده می‌شود. دی‌اکسید کربن آزاد شده برای کنترل شکل محصولاتی که از لاستیک و پلاستیک ساخته می‌شود کاربرد دارد.

در صنعت تولید پودرهای آتش‌نشانی نیز کاربرد فراوانی دارد.

ایمنی:

خوردن این ماده بی‌ضرر است مگر اینکه به مقدار خیلی زیاد باشد. بوییدن آن ممکن است سبب سوزش بینی یا گلو شود. در اثر تماس با پوست‌های حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود. در اثر تماس با چشم ممکن است سبب ایجاد سوزش و سرخی در چشم شود.

استفاده از جوش شیرین در پخت همه نوع نان و شیرینی مضر است و توصیه نمی شود.

کسانی که ناراحتی معده دارند، نبایستی از فراورده‌هایی که در تولید آن‌ها از جوش شیرین استفاده شده و به‌طور مشخص، نباید از نان‌های پخته شده توسط جوش شیرین استفاده کنند. چرا که برای هضم غذا مضر است.

مصرف آرایشی :

جوش شیرین یک لایه بردار قوی برای صورت است، همچنین از آن می‌توان برای برطرف کردن بوی بد بدن نیز استفاده کرد اما شاید مهم‌ترین اثر آرایشی-بهداشتی جوش شیرین درمان آفتاب سوختگی است که برای استفاده از آن کافی است در حمام آب گرم را باز کنید و نیم فنجان جوش شیرین به آن اضافه کنید تا یک لوسیون پوستی برای التیام آفتاب سوختگی داشته باشید.

جوش شیرین برای از بین بردن جوش‌های سرسیاه جوش شیرین با گرانول‌های خوبی که دارد مانند یک اسکراب عمل کرده و موجب از بین رفتن جوش‌های سرسیاه می‌شود. برای بهره مندی از این کاربرد جوش شیرین کافی است یک قاشق چای‌خوری جوش شیرین و شکر را با دو قاشق غذاخوری آب مخلوط کرده تا خمیری به دست آورید. خمیر حاصل را روی مناطق مدنظر گذاشته و ماساژ دهید و سپس با آب گرم بشویید.